Tarihte Bugün: Nevit Kodallı’yı Kaybettik (1 Eylül 2009)

Devlet Sanatçısı unvanına sahip, Cumhuriyet dönemi ikinci kuşak bestecilerinden olan, Köy Enstitüsü’nde yetişmiş bir müzisyen olan Nevit Kodallı Mersin’in önemli değerlerden biridir. Kodallı, 1 Eylül 2009 yılında 84 yaşındayken Mersin’de yaşama gözlerini yumdu.

Mustafa Kemal Atatürk’ün naaşı Etnografya Müzesi’nden Anıtkabir’e taşınırken seslendirilen Atatürk Oratoryosu’nun bestecisidir. Gılgamış Operası, Van Gogh Operası, Hürrem Sultan Balesi tanınmış eserlerinden bazılarıdır.

Cumhuriyet döneminin en önemli yapıtlarından biri olarak anılan bu eserin macerası Köy Enstitüleri’nin kapatılmasıyla başladı. Köy Enstitüsü’nde yetişmiş bir müzisyen olan Nevit Kodallı esere ilişkin hislerini şöyle kaleme almıştı:

“Atatürk’ün açtığı bir okulda yetişmiş ve onun yolunda aydınlanmış bir genç olarak, kendisine bu kez daha kapsamlı, kalıcı bir şükran borcunu yerine getirecektim. Öyle bir eser yazmalıydım ki hem içerik olarak Atatürk’e borcumuzu ödemeli, hem de yapı olarak destansı bir forma sahip olmalıydı.” Kodallı böylelikle, Köy Enstitüsü’nde öğretmen olan Cahit Külebi’den destansı özellikler taşıyan ve oratoryaya uygun bir şiir yazmasını rica etti. Beklenen şiir 1950 yılında şu notla birlikte geldi: “Nevit, sana Atatürk’ü yolluyorum, Tanrı’ya çok kesinti yapmaman için dua ediyorum.” Şiirin adı ‘Atatürk Kurtuluş Savaşı’nda’ydı.

Yaşamı
12 Ocak 1925’te Mersin’de dünyaya geldi. Beş çocuklu bir ailenin en küçüğü idi. Annesi Giritli bir ailenin kızı olan Melek Hanım, babası Ziraat Bankası müdürü Rıfat Bey’dir. İlk müzik derslerini keman ve viyolensel çalan ağabeyi Hayri Kodallı’dan aldı. Ortaokuldaki müzik öğretmeni İrfan Sermer müzik yeteneğinin gelişmesine katkıda bulundu.

Konservatuvar Yılları
Ortaokulu Mersin’de bitiren Nevit Kodallı, 1939 yılında Ankara Devlet Konservatuvarı Kompozisyon bölümüne girdi. Necil Kazım Akses ile kompozisyon, Ferhunde Erkin’le piyano, Ernst Preatorius ve Hasan Ferit Alnar’la teori ve müzik tarihi çalıştı. Beste yapmaya konservatuvardaki öğrencilik yıllarında başlayan Kodallı’nın bir konserde seslendirilen ilk eseri 1942 yılında konservatuvaron son sınıfında iken piyano için yazdığı ve aynı yıl Bülent Arel tarafından seslendirilen “Ballad”‘dır. Öğrencilik yıllarında piyanonun yanı sıra viyola, alto saksafon ve bağlama çalmayı öğrendi[1]. Ancak asıl çalgısı piyano idi ve ilk bestelerini de piyano için besteledi. 1945 yılında sınıf atlama sınavı için bestelediği “Yaylı Çalgılar İçin Altılı”, ertesi yıl Ankara Radyosu’nda seslendirildi. Öğrenciliği sırasında bestelediği eserler arasında büyük senfoni için “Do Majör Senfoni” (1946), yedi şiir üzerine yazdığı “7 poem” (1947) adlı eserler yer alır.

Paris’teki eğitimi
Konservatuvarın ileri devresini 1947’de bitiren besteci, 1948’de Milli Eğitim Bakanlığı’nın açmış olduğu Avrupa Konkuru’nu birincilikle kazandı ve devlet bursuyla Fransa’ya gönderildi. Paris’te Ecole Normale’de Musique’de Arthur Honegger’in kompozisyon, Jean Fornet’nin orkestra şefliği öğrencisi olarak çalışan Kodallı, ayrıca Nadia Boulanger’den özel dersler aldı.

Paris’te çok verimli bir dönem geçiren Kodallı’nın 1946’da bestelediği orkestra suiti, 1948’de Prag Senfoni Orkestrası tarafından seslendirildi. Paris’te tamamladığı “1. Senfoni”, 1950’de Ankara’da Cumhur Filarmoni Orkestrası tarafından, 1949’da yine Paris’te şan ve piyano için bestelediği “Pastiches” (Benzetmeler) adlı eseri Aydın Gün tarafından Paris Radyosu’nda, “Yaylı Çalgılar için Sinfonietta” adlı eseri 1950’de Darmstad Opera Orkestrası tarafından seslendirildi. Hocası Ferhunde Erkin’e ithaf ettiği piyano eserini 1950 yılında tamamlayan besteci, Atatürk için bir oratoryo besteleme düşüncesi ile konservaturda edebiyat öğretmeni olan Cahit Külebi’den bir oratoryo metni istedi. Paris’teki öğrencilik döneminin sonunda kendisine ulaşan metni bestelemeyi 1951 sonlarında tamamladı.

Türkiye’ye Dönüşü
Kodallı, 1953 yılında Türkiye’ye döndü ve Ankara Devlet Konservatuvarı’nda kompozisyon öğretmenliğine getirildi. O yıl, Atatürk’ün naaşının Etnografya Müzesi’nden Anıtkabir’e nakli törenlerinde Cahit Külebi’nin bir şiiri üzerine bestelediği Atatürk Oratoryosu ilk kez seslendirildi. 1994 yılında kadar görev yaptığı konservatuvarda öğretmen olarak çağdaş Türk kompozitörlerden Doç.Turgay Erdener başta olmak üzere birçok ünlü bestecinin yetişmesini sağladı. 1989 – 1993 arasında okulun müzik ve müzikoloji bölümü başkanlığı yaptı.

1954 yılında Yapı Kredi Bankası’nın açtığı yarışmayı şan ve piyano için bestelediği “2 Lied” adlı eseri ile kazandı. Aynı yıl Orhan Asena’nın Gılgamış Destanı’ndan esinlenerek yazdığı, Cüneyt Gökçer’in sahneye koyduğu “Tanrılar ve İnsanlar” adlı tiyatro eserine sahne müziği yazdı. O yıl ayrıca Ankara Devlet Opera ve Balesi’nde orkestra şefi olarak görev yaptı.

1955 yılında Ankara Devlet Konservatuvarı’ndaki görevinden geçici olarak izin aldı ve Ankara Devlet Tiyatrosu’nda çalışmaya başladı. Bu kurumdaki görevi sırasında 250’yi sahne müziği yazarak bunların seslendirilmesini üstlendi. Bu çalışmalar ona opera bestelemek için gerekli deneyimi kazandırdı.

1955 – 1991 yılları arasında Ankara Devlet Opera ve Balesi’nde orkestra şefliği yaptı. Operada idari görevler de aldı. 1971 – 1981 yılları arasında Devlet Balesi’nde yönetmenlik yaptı.

Bestecilik Çalışmaları
Besteci, ilk özgün operası Van Gogh’u 1956’da tamamladı. Eser, 1957’de sahnelendi. 1958’de Antigone adlı tiyatro eseri için bale-pandomim müziği yazdı; ancak eser sahnelenmedi.

1960 yılında Olcay Şıhman ile evlendi. Bu evlilikten Nihat (1962) ve Murat (1967) adlı iki oğlu dünyaya geldi. Nihat Kodallı tıp doktoru olurken, Murat Kodallı babası gibi meslek olarak müziği seçti.

Gılgamış Operası’nı 1960 yılında bestelemeye başlayan Kodalı, 1963 yılında eseri tamamladı; 1964 yılında ilk sahnelenişi gerçekleşti.

1967’de tekrar çalgı müziğine yöneldi. “İkinci Yaylı Sazlar Kuvarteti”’ni ve Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’nın siparişi üzerine “Telli Turna Suiti”’ni besteledi.

“Ebru” adlı piyano kanteti (1971), “Anıtkabir” ve ”Sultanahmet” adlı ses ve ışık gösterileri için müzikler (1972), “Güzelleme Suiti” (1973), “Cumhuriyet Kantatı” (1973), “Hürrem Sultan Balesi” (1976) , “Viyolensel Konçertosu” (1983) çalgı müziği alanındaki başlıca yaratılarıdır.

2001 yılında A.Kadir Paksoy’un Hacı Bektaş Destanı üzerinde çalışmaya başladı ise de, bu oratoryo çalışması yarım kalmıştır.

Son Yılları
1981 yılında Devlet Sanatçısı unvanı verilen Nevit Kodallı, 1985 yılında profesörlüğe yükseldi. 1980 yılından itibaren Çukurova Üniversitesi bünyesinde Kompozisyon Bölümü Kurulması için çabaladı ve 1989’da bölümün açılmasını sağladı. Aynı yıl Ankara’da Polifonik Korolar Derneği’ni kurdu.

Emekli olduktan sonra Mersin’e yerleşerek Çukurova Devlet Konservatuvarı’nda dersler verdi ve Mersin Filarmoni Derneği’nin danışmanlığını yaptı. Sanatçı, 1997’de Sevda-Cenap And Vakfı tarafından “Onur Ödülü Altın Madalyası” ile ödüllendirildi. Erdoğan Okyay tarafından hakkında “Nevit Kodallı: Türkülerden Oratoryoya” (1998), Evin İlyasoğlu tarafından Mersin’den Yükselen Çağdaş Bir Ses: Nevit Kodallı adlı kitap yazılmıştır.

01 Eylül 2009’da kalp krizi nedeniyle hayatını kaybetti. Cenazesi, Mersin Asri Mezarlığı’na defnedildi.

Mersin Güzel Sanatlar Lisesi’ne bestecinin adı verilmiştir. Mersin Polifonik Korolar Derneği tarafından 1998’den bu yana düzenlenen Çoksesli Korolar Festivali, Nevit Kodalı’nın adını taşır.

Kazandığı Ödüller
Fransa’nın edebiyat ve güzel sanatlar alanında sunulan “Officier” nişanı
1981 yılında “Devlet Sanatçısı” unvanı
1997’de Sevda-Cenap And Müzik Vakfı’nın “Onur Ödülü Altın Madalyası”
Anadolu Üniversitesi Fahri doktora
Cumhuriyet Üniversitesi Fahri doktora

Başlıca Yapıtları
Oratoryo ve Kantat
1950 – 1952 “Op. 13 Atatürk Oratoryosu”, soprano, tenor, bariton, koro ve büyük orkestra için, Cahit Külebi’nin şiiri üzerine, İlk seslendirme: Ankara Devlet Operası Solistleri ve Hans Herner yönetimindeki Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası.
1973 “Op. 25 Cumhuriyet Kantatı”, solo tenor, koro ve orkestra için, ilk seslendirme: Hikmet Şimşek yönetimindeki Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası. Solist: Cemil Sökmen
Opera ve Bale Müziği
1954 – 1956 “Op. 16 Van Gogh”, beş perde; solistler, koro ve orkestra için, ilk temsil: Ankara Devlet Operası, şef: Kodallı.
1962 – 1964 “Op. 19 Gılgamış”, dört perde; solistler, koro ve orkestra için, Orhan Asena’nın librettosu üzerine; ilk temsil: Ankara Devlet Opera ve Balesi, şef: Kodallı.
1958 “Op. 17 Antigone”, büyük orkestra için,
1976 “Op. 27 Hürrem Sultan”, büyük orkestra için, ilk seslendirme: Ankara Devlet Opera ve Balesi Orkestrası, şef: Nevit Kodallı

Orkestra Eserleri ve Konçertolar
1946 “Op. 5 Suit”, ilk seslendirme: Hans Rosbau yönetimindeki Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası
1948 “Op. 9 Sinfonia (do majör), ilk seslendirme: Hans Rosbau yönetimindeki Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası
1969 “Op. 22 Telli Turna”, küçük orkestra için “suit”, ilk seslendirme: Hikmet Şimşek yönetimindeki Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası
1980 “Op. 24 Ebru”, “kentet”in orkestra düzenlemesi, ilk seslendirilme: Hikmet Şimşek yönetimindeki C.S.O. solist: Gülay Uğurata
1974 “Op. 26 Güzelleme”, küçük suit, ilk seslendirme: Ankara Halkevi Orkestrası
1983 “Op. 28 Viyolonsel Konçertosu”, ilk seslendirme: Hikmet Şimşek yönetimindeki C.S.O. solist: Ali Doğan

Oda Müziği ve Koro Eserleri
1945 “Op. 3 Passacaglia ve fugue”, yaylılar orkestrası için
1945 “Op. 4 Sextet”, yaylı çalgılar için, ilk seslendirme: Ankara Radyosu, Orhan Borar, Fethi Kopuz, Behzat Şarıl, Naci Bolgi, Nusret Kayar, Enver Kakıcı
1947 “Op. 8 Kuartet No:1”, yaylılar için, ilk seslendirme: Tibor Varga Kuarteti, Darmstadt
1949 “Op. 10 Sinfoniette”, yaylılar orkestrası için, ilk seslendirme: Darmstadt Tiyatro Orkestrası, Şef: Herman Scherchen
1954 “Op. 15 Poema”, solo keman için, ilk seslendirme: Lico Amar, İsviçre Radyosu
1966 “Op. 21 Kuartet No:2”, yaylılar için, ilk seslendirme: Suna Kan, Ulvi Yüvelen, Ruşen Güneş, Doğan Cangal
1971 “Op. 23 Ebru”, piyanolu beşli, ilk seslendirme: Viyana Solistleri
1962 “Op. 20 Beş Halk Türküsü”, ilk seslendirme: Ankara Devlet Opera Korosu
Şan ve Piyano Eserler
1946 “Op. 7 Yedi Şarkı” ilk seslendirme: Evin Örge, Bülent Arel
1949 “Op. 11 Pastiches” ilk seslendirme: Radyo Paris, Solist: Aydın Gün
1954 “Op. 14 iki şarkı” ilk seslendirme: Cemil Sökmen
1958 “Op. 18 Garip Şarkılar Albümü” ilk seslendirme: Selim Ünokur ve Nevit Kodallı
1942 “Op. 1 Ballad”, ilk seslendirme: Bülent Arel
1945 “Op. 2 Piyano için Parçalar” ilk seslendirme: Nevit Kodallı
1950 “Op. 12 Sonat” ilk seslendirme: Nevit Kodallı
1946 “Op. 6 Ostinato”, çocuklar için ilk seslendirme: Nevit Kodallı
(Nevit Kodallı’nın ayrıca 250 dolayında tiyatro müziği, çok sayıda marş ve çocuk şarkısı vardır.)